Wieczerza Wigilijna – znalazła się w bożonarodzeniowej liturgii dopiero w VI wieku. Nawiązuje do uczt pierwszych chrześcijan, organizowanych na pamiątkę Ostatniej Wieczerzy. Wigilie w ogóle znane były już w Starym Testamencie. Obchodzono je przed każdą uroczystością, a nawet przed każdym szabatem. Było to przygotowanie do odpoczynku świątecznego. Izraelici zwali je „wieczorem”.

Słowo „wigilia” pochodzi od łacińskiego słowa „vigiliare” i oznacza „nocne czuwanie”. W Kościele katolickim określa się tak dni poprzedzające ważniejsze święta. Najbardziej jednak słowo to kojarzymy z dniem przed Bożym Narodzeniem. Wigilia przyjęła się w Polsce w XVIII w. Główną jej częścią jest uroczysta wieczerza, złożona z postnych potraw.

Wszystkim daniom wigilijnym przypisywano symboliczne znaczenie, np. chleb – dobrobyt i początek nowego życia (symbol Chrystusa), ryba przypominała o chrzcie, zmartwychwstaniu oraz nieśmiertelności, groch – chronił przed chorobami, mak był symbolem płodności, jabłko miało chronić przed bólem gardła, a orzech przed bólem zębów. Tradycja mówi, że każdej potrawy trzeba koniecznie spróbować, bo to zapewni szczęście na cały rok.

Stół wigilijny: biały obrus – przypomina nieskazitelność ołtarza, czystość intencji i dobrą wolę zasiadających przy stole; siano pod obrusem – przypomina o miejscu narodzin Jezusa; zapalona świeca – symbol Chrystusa „Światłości świata”; Pismo święte – relacja o narodzeniu Chrystusa (Łk 2,1-20); 12 potraw – symbol 12 pokoleń Izraela oczekujących przyjścia Mesjasza (wiąże się tę liczbę także z ilością Apostołów oraz miesięcy w roku) – w polskiej tradycji są to dania postne (bezmięsne); ryba – gr. „ichtis” oznacza: „Jezus Chrystus Boży Syn Zbawiciel”; wolne miejsce przy stole – miejsce dla Chrystusa przychodzącego w osobie przygodnego gościa. Pozostawiając wolne miejsce przy stole wyrażamy również pamięć o naszych bliskich, którzy nie mogą świąt spędzić z nami.

Dzielenie się opłatkiem – najważniejszy i kulminacyjny moment wieczerzy wigilijnej. Czynność ta następuje po przeczytaniu Ewangelii o Narodzeniu Pańskim i złożeniu życzeń. Nazwa „opłatek” pochodzi od łacińskiego słowa „oblatum” czyli „dar ofiarny”. Jego „ojcem” jest żydowski placek paschalny. U pierwszych chrześcijan istniał rytuał rozdawania chlebów ofiarnych. W średniowieczu wymieniały je między sobą kościoły i zakony, które następnie rozdawały wiernym z zaleceniem, by w Boże Narodzenie się nimi łamali. Zwyczaj łamania cienkiego opłatka z mąki pszennej i wody dotarł do Polski pod koniec XVIII wieku i tutaj (niemal wyłącznie) przetrwał. Oprócz Polaków opłatkiem dzielą się tylko katolicy na Litwie i Słowacji. Jego najważniejszym przesłaniem jest pojednanie.

Pasterka – kończy wieczór wigilijny, to msza odprawiana w kościołach dokładnie o północy. Zgodnie z tradycją upamiętnia ona przybycie do Betlejem pasterzy i złożenie przez nich hołdu nowo narodzonemu Mesjaszowi. Zwyczaj sprawowania bożonarodzeniowej liturgii nocnej wprowadzono w Kościele już w drugiej połowie V wieku. Do Polski dotarł on więc być może razem z chrześcijaństwem.

Szopka – Autorstwo pierwszej szopki przypisuje się św. Franciszkowi z Asyżu, który chcąc odświeżyć pamięć narodzin Dzieciątka Jezus kazał przynieść do groty siana, przyprowadzić woła oraz osła i zawołał braci. Kiedy zgromadziła się ludność z okolic i zabrzmiały pieśni św. Franciszek odczytał Ewangelię, a potem wygłosił kazanie o narodzeniu Jezusa. Szopkę tę zorganizował św. Franciszek na trzy lata przed śmiercią, w Greccio koło Rieti, sto kilometrów od Rzymu. W Polsce franciszkańskiej pojawiły się bardzo wcześnie, zapewne już w czasach średniowiecza. Początkowo inscenizowane w kościołach szopki były niezwykle proste, pozostawały też wierne przekazom ewangelicznym. W wieku XIX powstały różne regionalne formy polskich szopek bożonarodzeniowych. Najbardziej znane i najciekawsze są szopki krakowskie, których architekturę wzoruje się na zabytkowych budowlach Krakowa.

Kolędy – nazwa ta pochodzi od łacińskiego słowa „calendae”, oznaczającego pierwszy dzień miesiąca. W średniowieczu, zgodnie z tym znaczeniem, kolędami nazywano pieśni – życzenia towarzyszące noworocznemu odwiedzaniu przyjaciół.

Od XIII wieku kolędy znane są jako pieśni sławiące narodzenie Chrystusa [śpiewane podczas przedstawiania jasełek] i wtedy też pojawiły się w Polsce. Najstarsza polska kolęda „Zdrów bądź królu anielski” pochodzi z 1424 roku. W Polsce liczba znanych i opisanych kolęd osiąga ponad pół tysiąca. Z biegiem czasu kolędą zwano nie tylko pieśń na Boże Narodzenie, ale także zwyczaj chodzenia po domach z życzeniami świąteczno – noworocznymi czy odwiedzanie przez kapłana parafian w ich domach.

Jasełka – Pierwsze jasełka urządził dawno temu, w roku 1223, wielki miłośnik Dzieciątka Jezus – św. Franciszek z Asyżu w skalnej grocie w Greccio. Ojcowie i bracia z Zakonu zwyczaj ten ponieśli na cały świat, w tym także do Polski, gdzie już pod koniec XIII wieku pojawiły się figury przedstawiające całą scenę Bożego Narodzenia. Nadszedł jednak czas, gdy ludziom znudziło się coroczne oglądanie drewnianych czy kamiennych figur. Pomysłowi bracia zakonni zaczęli więc wystawiać najpierw ruchome figury, później zaś kukiełkowe i właśnie takie widowiska zaczęły gromadzić wielkie tłumy ludzi. Nazwa – jasełka pochodzi od słowa „jasła”, czyli żłób bydlęcy w stajni. Od tego „żłobu” powstał żłóbek, a od „jasła” – jasełka, w których głównym elementem jest żłóbek z małym Dzieciątkiem. Były okresy w naszej historii, gdy zabraniano wystawiania jasełek, tak było w zaborze pruskim i rosyjskim w czasie niewoli narodowej, tak było w okresie ostatniej wojny, tak było i w czasach stalinizmu.

Choinka – Jest nawiązującym do starotestamentalnego symbolu drzewa rosnącego w raju: biblijnego drzewa życia oraz poznania dobra i zła. Symbolizuje także nadzieję. Kościół katolicki zatwierdził choinkę jako symbol religijny – narodziny nowego życia, nawiązanie do narodzin Zbawiciela świata – w XVIII wieku, przed przybyciem choinki do Polski. Zwyczaj ubierania drzewka w Wigilię Bożego Narodzenia przejęli Polacy od Niemców, wraz z osadnictwem pruskich protestantów, w latach 1795-1806.

• Gwiazda na szczycie – symbol Gwiazdy Betlejemskiej.
• Światełka na choince – światło wskazuje na Chrystusa, który był światłem dla świata.
• Ozdoby choinkowe – symbol darów łaski Bożej.
• Jabłka i bombki zawieszane na gałązkach symbolizują biblijny owoc, którym kuszeni byli Adam i Ewa. Rajskie jabłuszka zapewniają też zdrowie i urodę.
• Orzechy, zawijane w sreberka, niosą dobrobyt i siłę.
• Papierowe łańcuchy przypominają o niewoli grzechu i szatana, z której wyzwolił nas Chrystus. W okresach rozbiorów były symbolem oczekiwania na wyzwolenie z politycznych okowów.
• Dzwonki oznaczają dobre nowiny i radosne wydarzenia.
• Anioły mają opiekować się domem.
• Samo żywe drzewko jest symbolem Chrystusa jako źródła życia.

Prezenty – Wcześniejszym zwyczajem od podkładania prezentów pod choinkę było chowanie drobnych podarunków przeznaczonych dla dzieci w sianie leżącym na wigilijnym stole. Jeszcze 100 lat temu w Polsce prezenty można było znaleźć tylko pod nielicznymi choinkami. Zwyczaj wręczania prezentów pomaga nam rozumieć Jezusa jako dar Boga Ojca, przypomina o pierwszych pasterskich darach a także o wzajemnym obdarowywaniu się pierwszych chrześcijan.

Kadzidło, mirra i złoto – Kadzidło to mieszanina żywic różnych drzew z domieszką aromatycznych ziół. Symbol boskości, ale także cnót i moralności. Złoto – symbol władzy królewskiej, dowód uznania i szacunku dla króla. A mirra to wonna gumożywica z kory balsamowców: drzew rosnących w Arabii i wschodniej Afryce. Symbolizuje wieczność, ale i poświęcenie; jest zapowiedzią męczeńskiej śmierci.

WCIELENIE — narodzenie Pana Jezusa
PASJA — męka i śmierć Jezusa

PASCHA — zmartwychwstanie Chrystusa