DEFINICJA SUMIENIA
Zgodnie z Katechizmem Kościoła Katolickiego (Youcat, 295): „Sumienie jest to wewnętrzny głos w człowieku, który wzywa go do tego, aby bezwzględnie czynił dobrze i bezwzględnie unikał zła. Jest zarazem zdolnością odróżnienia jednego od drugiego”.
W sumieniu Bóg mówi do człowieka.
Sumienie dzielimy, ze względu na czas jego działania na:
1) Sumienie przeduczynkowe – działa najpierw przed popełnieniem danego czynu
2) Sumienie towarzyszące – towarzyszy nam w momencie jak opowiadamy się za lub przeciw dobru w danej sytuacji
3) Sumienie pouczynkowe – działa także po dokonaniu danego czynu

WYPACZENIA SUMIENIA:

a) SKRUPULANCKIE
Dostrzega grzech także tam, gdzie go nie ma. Człowieka nieustannie dręczą wyrzuty sumienia, dotyczące nawet mało znaczących sytuacji. Sumienie skrupulanckie/wąskie jest odwrotnością sumienia szerokiego; jest sumieniem przewrażliwionym. Człowiek, którego cechuje sumienie skrupulanckie, w każdym swoim czynie szuka grzechu i upatruje winy moralnej tam, gdzie jej nie ma. Boi się także przystępować do Komunii świętej, gdyż zmaga się z poczuciem, że popełnił grzech ciężki.

b) SZEROKIE
Przyzwyczajenie się do grzechu i zagłuszanie w sobie głosu sumienia, które jest niewrażliwe moralnie. Osoby o sumieniu szerokim nie dostrzegają zła, które czynią. Uważają się za niewinne; ich sumienie jest niewrażliwe. Są wobec siebie bezkrytyczne, nie widzą bólu, który sprawiają innym i nie potrafią rozróżnić tego co moralnie dopuszczalne od tego, co moralnie zakazane. Charakterystyczną cechą sumienia szerokiego jest lekceważenie grzechu i pomniejszanie swoich win.

c) FARYZEJSKIE
Napomina ono w błahych rzeczach, a milczy w poważnych. Jest sumieniem o odwróconej hierarchii wartościowana. Osoby o takim sumieniu nie reagują na ważne sprawy moralne, a równocześnie są uwrażliwione na sprawy drugorzędne. Sama nazwa pochodzi od ugrupowania faryzeuszów, dla których istotniejsze było zachowanie zasad rytualnych niż dobre uczynki.

Aby nasze sumienie było prawe, czyli takie, które potrafi odróżnić dobro od zła i postępować według dobra należy je formować i kształtować.

Człowieka, który wybiera zgodnie z tym sądem, nazywa się człowiekiem roztropnym. Sumienie nie jest jednak raz na zawsze dane w takim samym kształcie – można je formować, wychowywać, a proces ten trwa całe życie. Każda istota ludzka posiada sumienie już od momentu własnych narodzin; jest ono darem Boga i towarzyszy nam aż do śmierci. Sumienie potrzebuje czasu, aby stać się w pełni wykształcone i prawidłowo funkcjonować .

Człowiek, który słucha sumienia moralnego, może usłyszeć głos Boga. Sądy sumienia prawego i prawdziwego to bowiem nic innego jak nakazy prawa Bożego, a zadaniem człowieka jest je rozpoznać i do nich się dostosować. Taką rolę sumienia spełnia jednak tylko wtedy, kiedy jest dobrze uformowane. Wówczas wydaje ono swoje sądy, kierując się rozumem, zgodnie z prawdziwym dobrem chcianym przez Stwórcę.  Mówi: „czyń dobrze, a zła unikaj!”.

Jednakże, ponieważ sumienie podlega formacji, może wskazywać również człowiekowi złą drogę. Powszechnie mówi się o kimś kto źle postępuje, że „nie ma sumienia”. Nie jest to jednak prawdą, sumienie ma każdy człowiek i nie można się go pozbyć. Można go natomiast błędnie uformować. Sumienie fałszywe/błędne  jest reprezentowane przez różne typy: sumienie faryzejskie, skrupulanckie, szerokie. Wszystkie one są konsekwencją ludzkiej ignorancji i niedbałości, a zatem nawyku do grzechu.

Można także wyróżnić 2 rodzaje sumienia ze względu na charakter sądu:

Sumienie pewne

Sumienie pewne to taki stan sumienia, który wyklucza wszelkie obawy błądzenia przy formułowaniu sądów. Człowiekowi, którego sumienie jest pewne, towarzyszy wewnętrzne przeświadczenie, że wie jak postąpić.

Sumienie wątpliwe

Jest przeciwieństwem sumienia pewnego. Człowiek o sumieniu wątpliwym nie jest potrafi formułować sądów moralnych i podjąć konkretnej decyzji, gdyż nie wie czy dany czyn jest zgodny, czy też niezgodny z właściwą hierarchią wartości moralnych. Ludzi o sumieniu wątpliwym cechuje lekkomyślność i poczucie braku odpowiedzialności.